Czy wspólna opieka nad dzieckiem rozwiedzionych rodziców wyłącza preferencje w PIT

Podstawą do preferencyjnego rozliczenia dochodów w sposób przewidziany dla osób samotnie wychowujących dzieci jest art. 6 ust. 4c ustawy o PIT. Zgodnie z powołanym przepisem rozwiązanie to wolno zastosować do dochodów jednego rodzica lub opiekuna prawnego będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności.

Podstawowym warunkiem skorzystania ze wspomnianego przywileju jest to, aby taki rodzic (lub opiekun) w roku podatkowym samotnie wychowywał dzieci;

• małoletnie,
• pełnoletnie, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
• pełnoletnie do ukończenia 25. roku życia, uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe, obowiązujących w Polsce oraz w innym państwie.

Na tle tak sformułowanych przepisów pojawiają się wątpliwości, czy z omawianej preferencji może również skorzystać osoba w istocie samotnie wychowująca dzieci, dysponująca jednak wyrokiem rozwodowym, z którego wynika, że władza rodzicielska przysługuje obojgu rozwiedzionym rodzicom. Dotyczy to także rodziców, względem których orzeczono sądowo naprzemienną opiekę nad dzieckiem (dziećmi). Polega ona na sprawowaniu przez rodziców opieki nad dzieckiem naprzemiennie w równych okresach (np. przez dwa tygodnie w miesiącu u matki, a przez dwa kolejne u ojca).

Niestety, poglądy prezentowane przez fiskusa w tej kwestii nie są korzystne dla podatników. W świetle bowiem stanowiska prezentowanego przez organy podatkowe naprzemienne przebywanie dziecka raz u jednego, raz u drugiego z rodziców – nie zmienia faktu, że dziecko wychowywane jest wspólnie przez dwoje rodziców. Nie sposób jest bowiem uznać, że w tak zorganizowanym trybie naprzemiennego wykonywania władzy rodzicielskiej zachodzą dwa odrębne procesy wychowania, tj. osobny samotny proces przeprowadza ojciec „w swoim czasie”, a zupełnie inny proces wychowywania zachodzi, gdy dziecko zamieszkuje z matką. Wychowania dziecka (rozumianego jako kształtowanie jego samodzielności, obowiązkowości, rozwijanie predyspozycji intelektualnych i umiejętności praktycznych, kształtowanie światopoglądu, systemu wartości oraz postaw emocjonalnych) nie da się „podzielić”, ponieważ jest to ciągły i długotrwały proces, na który w tym przypadku składa się wspólna praca obojga rodziców.

W taki sposób ustosunkował się do przedmiotowej kwestii np. dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 17 lutego 2023 r. (nr 0112-KDIL2-1.4011.3.2023.2.DJ). W piśmie tym wspomniany organ stwierdził m.in.: „(...) dla zastosowania omawianej preferencji, a więc możliwości skorzystania z preferencyjnego rozliczania się w sposób przewidziany dla osoby samotnie wychowującej dziecko jest fakt samotnego wychowywania dziecka. Zatem samotni rodzice, którzy wychowują dziecko wspólnie (w tym samym lub różnym czasie) w tym również w ramach opieki naprzemiennej nie mogą rozliczyć swoich dochodów w sposób przewidziany dla osoby samotnie wychowującej dziecko”. Według dyrektor KIS na zasadę tę nie miał wpływu fakt, że podatnik, który wystąpił z wnioskiem o wydanie tej interpretacji, był jedynym rodzicem, któremu przyznano świadczenie wychowawcze na oboje wychowywanych naprzemiennie małoletnich dzieci.

Co istotne, powołane pismo jedynie utrwala ukształtowaną linię interpretacyjną fiskusa odnośnie do omawianego zagadnienia. Analogiczne poglądy dyrektor KIS zaprezentował np. w jednej ze swoich wcześniejszych interpretacji, z 15 kwietnia 2022 r. (nr 0112-KDIL2-1.4011.59.2022.3.KF). W jej uzasadnieniu organ podkreślił m.in., że podczas sprawowania opieki przez rodziców stanu wolnego zawsze, w którymś momencie tygodnia, miesiąca, czy roku, jeden z rodziców pozostaje sam na sam z dzieckiem. Nie oznacza to jednak, że rodzice ci samotnie wychowują dziecko. W konsekwencji sytuacja, gdy dwie osoby (tj. ojciec i matka dziecka) wychowują to samo dziecko, wyklucza możliwość uznania, że którakolwiek z tych osób wychowuje dziecko samotnie.

Przestawione stanowisko fiskusa jest jednak problematyczne, ponieważ ustawodawca nie sprecyzował, co należy rozumieć przez „samotne wychowywanie” dziecka.  Tymczasem sądy administracyjne – które orzekały pod kątem stosowania przedmiotowej preferencji w PIT –podkreślały, że ustawowa definicja osoby samotnie wychowującej dzieci nie odwołuje się w żadnym zakresie do tego, czy drugi rodzic żyje oraz gdzie mieszka. O wspólnym wychowaniu dziecka nie decyduje też powierzenie władzy rodzicielskiej wspólnie obojgu małżonkom (por. np. wyroki WSA w Poznaniu z 28 sierpnia 2019 r. sygn. akt I SA/Po 347/19 i WSA w Gdańsku z 12 stycznia 2021 r. sygn. akt I SA/Gd 785/20).

Wątpliwości z tym związanych nie rozwiewa całkowicie fakt, że w art. 6 ust. 4f ustawy o PIT znalazł się zapis, iż sposób opodatkowania, o którym mowa w art. 6 ust. 4d, nie ma zastosowania do osoby, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2022 r. poz. 1577 i 2140). Nie jest bowiem oczywiste, że wskazane wyłączenie powinno zaistnieć również w sytuacji, gdy np. główny ciężar wychowania dziecka faktycznie spoczywa na jednym z rozwiedzionych rodziców, u którego dziecko stale przebywa, a drugi kontaktuje się z nim jedynie sporadycznie, np. tylko przez telefon (pomimo formalnego sprawowania wspólnej opieki nad tym dzieckiem). Istnieją przesłanki do stwierdzenia, że taka niekorzystna dla pierwszej grupy rodziców wykładnia omawianych przepisów będzie podważana przez sądy administracyjne.