Najnowsze zmiany w ubezpieczeniach społecznych – praktyczne zestawienie

Obszar zmian

Istota zmian

Rozszerzenie kręgu osób mogących przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego

Współpraca z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą, które korzystają z tzw. ulgi na start, czyli 6-miesięcznego okresu niepodlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, daje możliwość przystąpienia na zasadzie dobrowolności do ubezpieczenia chorobowego.

Obejmowanie ubezpieczeniami wspólników jednoosobowych spółek z o.o. oraz wspólników spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej

Znowelizowane przepisy przewidują, że od 18 września 2021 r. ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu obligatoryjnie podlegają odpowiednio:

wspólnicy jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością – w okresie od dnia wpisania spółki do KRS albo od dnia nabycia udziałów w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia wszystkich udziałów w spółce, z wyłączeniem

okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone;

wspólnicy spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej – w okresie od dnia wpisania spółki do KRS albo od dnia nabycia ogółu praw i obowiązków w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce, z wyłączeniem okresu, na który działalność spółki została zawieszona.

Odsetki za zwłokę w opłacaniu składek ZUS

Po zmianach odsetek za zwłokę w uiszczaniu należności składkowych:

nie opłaca się, jeśli ich wartość nie przekroczy 1% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę (a więc do końca bieżącego roku kwoty 28 zł);

nie trzeba naliczać od nieopłaconych w terminie składek:

z przyczyn leżących po stronie ZUS, za okres od dnia, w którym składki stały się wymagalne, do dnia ich opłacenia;

z powodu: błędnego zawiadomienia przez ZUS o stanie rozliczeń lub zastosowania się płatnika składek;

w danym okresie rozliczeniowym do utrwalonej praktyki interpretacyjnej ZUS, z uwzględnieniem art. 34 ust. 15 ustawy Prawo przedsiębiorców bądź do pisma ZUS w jego indywidualnej sprawie albo

do utrwalonej praktyki interpretacyjnej ZUS, która następnie uległa zmianie (przez utrwaloną praktykę interpretacyjną, o której mowa wyżej, należy rozumieć wyjaśnienia zakresu i sposobu stosowania przepisów prawa dominujące w interpretacjach indywidualnych wydawanych przez ZUS w takich samych stanach faktycznych lub w odniesieniu do takich samych zdarzeń przyszłych oraz w takim samym stanie prawnym).

Przykład:

Przedsiębiorca z Kalisza, stosując się do treści otrzymanego z ZUS pisma, w zeszłym roku nie naliczył składek ZUS od świadczenia pozapłacowego przyznanego zatrudnianej załodze. Pod koniec września 2021 roku skontrolował go ZUS i uznał, że ww. świadczenie powinno zostać oskładkowane, i wydał w tym zakresie decyzję. Przedsiębiorca nie odwołał się od decyzji ZUS i opłacił zaległość składkową w terminie wskazanym we wspomnianej decyzji. W przedstawionych okolicznościach, pomimo obowiązku opłacenia zadłużenia składkowego, płatnik jest zwolniony z obowiązku uiszczenia odsetek (mimo że ich wartość przekracza kwotę 28 zł).

Przedawnienie składek ZUS

Wedle znowelizowanych przepisów:

w sytuacji gdy ogłoszenie upadłości nastąpiło przed rozpoczęciem biegu terminu przedawnienia, bieg tego terminu rozpocznie się od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego;

bieg terminu przedawnienia nie rozpocznie się, a rozpoczęty ulegnie zawieszeniu od dnia objęcia restrukturyzacją należności z tytułu składek, o których mowa w art. 160 ustawy z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, do dnia zapłaty ostatniej raty w przypadku rozłożenia na raty lub do dnia zapłaty w przypadku odroczenia terminu płatności.

Umarzanie należności składkowych oraz cywilnoprawnych

Nowe rozwiązania w tym zakresie przewidują m.in., że:

całkowita nieściągalność zajdzie także, gdy ogłoszono upadłość w drodze postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, czyli upadłość, o której mowa w części III w tytule V ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe;

gdy nastąpiło wyrejestrowanie płatnika składek oraz ubezpieczonych, umorzeniu z mocy prawa ulegają należności z tytułu składek, jeżeli ich wysokość nie przekracza wysokości dziesięciokrotności kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji;

ZUS ma możliwość umarzania należności cywilnoprawnych (np. zasądzonych na rzecz ZUS kosztów zastępstwa procesowego czy dłużników rzeczowych, czyli właścicieli nieruchomości, na których jest wpisana hipoteka), co w konsekwencji ma przyczynić się do racjonalnego i celowego wykorzystania środków publicznych, poprzez dochodzenie tylko tych należności pieniężnych o charakterze cywilnoprawnym, których odzyskanie jest realne.

Zwrot nadpłaconych składek

Od 18 września br. ustawodawca m.in.:

ustanowił regułę, na mocy której ZUS zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które mogą być zwrócone, jeżeli kwota nienależnie opłaconych składek będzie przekraczała dziesięciokrotność kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji (do 12 października 2021 r. koszty upomnienia wynoszą 11,60 zł, zaś po tym dniu – 16 zł);

doprecyzował, że zwrot następuje w formie bezgotówkowej na rachunek bankowy płatnika składek zewidencjonowany na koncie płatnika składek. W przypadku braku płatnika składek nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi następcy prawnemu w terminie i na zasadach określonych dla płatnika składek.

Zwrot nienależnie pobranych świadczeń

W omawianej materii na szczególną uwagę zasługuje przede wszystkim:

dodanie do katalogu świadczeń uznanych za nienależnie pobrane, świadczeń z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia;

doprecyzowanie, że jeśli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone.

Zmiany w zakresie ubezpieczenia wypadkowego

Omawiając nowelizację dotyczącą ubezpieczenia wypadkowego, warto podkreślić, że od 18 września:

płatnik składek będący osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, posiadający ustalony odrębnie więcej niż jeden rodzaj przeważającej działalności, ustalając w kontekście składki wypadkowej grupę działalności dla jego rodzaju działalności, powinien przyjmować rodzaj działalności ustalony dla działalności wpisanej do CEIDG;

przepisy wykluczają jednoznacznie możliwość sukcesji wysokości stopy procentowej składki, w przypadkach przekształceń, łączenia się lub podziału płatników;

w sytuacji gdy przed upływem ustawowego terminu opłacania składek płatnik składek zgłaszający do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych nie otrzyma z urzędu statystycznego zaświadczenia o wpisie do rejestru REGON zawierającego informację o rodzaju działalności według PKD, stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe powinien mieć ustaloną zaliczkowo w wysokości 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup działalności. Po ujęciu w rejestrze REGON informacji o rodzaju działalności według PKD płatnik składek ma w obowiązku od początku roku składkowego skorygować stopę procentową składki do wysokości stopy procentowej określonej dla grupy działalności, do której jest zaklasyfikowany;

w związku ze skorygowaniem na informacji ZUS IWA liczby zatrudnionych w warunkach zagrożenia właściwa jednostka organizacyjna ZUS może wystąpić do okręgowego inspektora pracy z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli w tym zakresie.

Kontrola ZUS

Od 18 września 2021 r. zaczęły obowiązywać pewne modyfikacje o charakterze uściślającym i porządkującym kwestie związane z kontrolowaniem przez ZUS płatników składek. Sprawiły one m.in., że aktualnie z przepisów jasno wynika prawo inspektora kontroli ZUS do wzywania świadków i innych uczestników procesu kontrolnego na przesłuchanie.

Wznowienie wykonywania działalności gospodarczej

Po zmianach wznowienie wykonywania działalności gospodarczej po zawieszeniu nie wymaga już ponownego zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego, a w przypadku osób, które do dnia zawieszenia działalności podlegały dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu – także do tego ubezpieczenia.

Zmiany w zakresie dokumentacji zusowskiej

Od 18 września 2021 r.:

dokumenty elektroniczne, o których mowa art. 47a ust. 1 ustawy o ZUS, mogą być podpisywane także podpisem zaufanym albo podpisem osobistym osoby odpowiedzialnej za przekazanie tych dokumentów;

zgodnie z dodanymi do art. 47 ustawy wypadkowej ustępami 2h i 2i ZUS ma sporządzać dokumenty rozliczeniowe za płatników zwolnionych z tego obowiązku, które mają moc zrównaną z mocą dokumentów rozliczeniowych złożonych przez płatnika składek;

płatnik składek, ubezpieczony oraz pobierający świadczenia z ubezpieczeń społecznych lub inne świadczenia wypłacane przez ZUS, który posiada profil PUE ZUS, może samodzielnie pobierać dokument potwierdzający swoje dane zgromadzone w systemie teleinformatycznym organu rentowego.